Pierwsze lata życia dziecka to okres dynamicznego rozwoju, nabywania podstawowych umiejętności i kształtowania zmysłów. Te gruntowne zmiany przebiegają w indywidualnym tempie, jednak nie zawsze zachodzą prawidłowo, tym samym niepokojąc rodziców. Brak zauważalnych postępów oraz występowanie nietypowych zachowań, tj. brak umiejętności naśladowania czy niechęć do kontaktu fizycznego, może być przejawem całościowego zaburzenia rozwoju. W materiale powiemy jakie objawy powinny zwrócić uwagę rodzica i uzasadnią potrzebę kontaktu ze specjalistą.
Całościowe zaburzenia rozwoju są grupą rozpoznań medycznych, do których należą między innymi: Zespół Aspergera, autyzm dziecięcy, autyzm atypowy i Zespół Retta.
Spektrum autyzmu jest zaburzeniem rozwoju, a nie jak bywa mylnie nazywane chorobą.
Oznacza to, że jeśli dziecko otrzyma diagnozę całościowych zaburzeń rozwojowych, to rozpoznanie to ma do końca swojego życia. Oddziaływaniami terapeutycznymi można osiągnąć znaczące efekty, jednak deficyty i trudności związane ze spektrum autyzmu będą prawdopodobnie obecne do końca życia pacjenta. Pewne problemy mogą być zauważalne do 3 r.ż. jednakże w niektórych przypadkach ujawniają się z wiekiem, będąc niezauważanymi we wczesnym dzieciństwie.
Jak diagnozuje się całościowe zaburzenia rozwoju?
Diagnozę całościowych zaburzeń rozwoju stawia się w oparciu o obserwację dziecka, próby diagnostyczne, a także o wywiad rozwojowy z rodzicem/opiekunem dziecka. Im wcześniej pacjent otrzyma diagnozę, tym większa szansa na lepsze i samodzielne funkcjonowanie dziecka w przyszłości. Obecnie w Polsce diagnozę stawia się w oparciu o kryteria diagnostyczne ICD-10. Brak jest aktualnych danych na temat rozpowszechnienia występowania autyzmu w Polsce. Według badań amerykańskich z 2014 roku aż 1 na 68 dzieci jest nieneurotypowe, czyli jest w spektrum autyzmu. Przyczyny autyzmu do dziś nie są jednoznacznie rozpoznane, jednak z pewnością można stwierdzić, że na jego wystąpienie składa się wiele czynników.
Niepokojące objawy całościowego zaburzenia rozwoju, które można zaobserwować już przed 1 rokiem życia:
- Ograniczona ilość głużenia (pierwsze, gardłowe i celowe dźwięki wydawane przez dziecko) oraz gaworzenia (ciągi sylabowe np. bababa, papapa) – w szczególności w momencie interakcji z opiekunem;
- słaby uśmiech społeczny (dziecko nie „odśmiechuje się” do opiekuna); opiekun ma wrażenie, że dziecko ciągle ma taki sam wyraz twarzy;
- brak pierwszych gestów (np. pa pa, wyciągania rączek po zabawki);
- nieukształtowany gest wskazywania (dziecko nie wskazuje palcem na rzeczy, które chciałoby dostać, a także nie wskazuje palcem by pokazać opiekunowi coś ciekawego);
- brak pierwszych znaczących słów (np. mama, tata, baba) około 1 roku życia – może się także zdarzyć, że dziecko wypowiada te słowa, ale przypadkowo (mówi na wszystkich „mama”);
- ograniczone utrzymywanie kontaktu wzrokowego;
- dziecko nie reaguje w ogóle na swoje imię, lub reaguje, ale nie za każdym razem;
- opiekun ma wrażenie, że dziecko „wyłącza się”, jest nieobecne, nie reaguje na bodźce dotykowe, słuchowe, wzrokowe.
Inne objawy, które można zaobserwować do 2 roku życia:
- Brak pojawienia się etapu zdań (np. daj misia) około 1,5 roku życia. W szczególności niepokojącym powinien być fakt braku mowy (lub jej ograniczona ilość) w okolicach 3 roku życia;
- specyficzne zainteresowania np. pociągi, cyfry, litery;
- nietypowa, schematyczna zabawa – w szczególności układanie przedmiotów w rzędach. Niepokojącym jest brak zabaw symbolicznych (np. udawanie, że klocek jest telefonem), także występująca zabawa stymulacyjna (np. specyficzne użycie przedmiotów – potrząsanie, zrzucanie, uderzanie);
- nadmierne przywiązanie do powtarzalności – preferencja tej samej trasy, przywiązanie do tych samych przedmiotów, planu dnia oraz silna reakcja na jakąkolwiek ich zmianę;
- ograniczone zainteresowanie rówieśnikami – dziecko w żłobku/przedszkolu/na placu zabaw izoluje się, jest skupione na indywidualnej aktywności. Niepokoić może również nadmierna otwartość do osób dorosłych – brak lęku w momencie rozstania z rodzicem, śmiałość
w nawiązywaniu kontaktu z obcymi; - nietypowe ruchy np. trzepotanie rękoma w momencie podekscytowania, potrząsanie głową, machanie dłońmi przed oczami;
- nadwrażliwość słuchowa, dotykowa – problem z określonymi ubraniami, nietolerancja metek od ubrań, częste zatykanie uszu na dźwięki;
- wybiórczość pokarmowa – dziecko odmawia spożywania określonych grup produktów, nie toleruje jedzenia w określonej formie (np. je tylko zmiksowane dania), występuje problem
z włączeniem nowych produktów do diety.
Pamiętaj, że jeśli wyżej wymienione objawy są powtarzające, nagminne – konieczna jest konsultacja ze specjalistą! Powyższa lista z pewnością nie wyczerpuje całego spektrum zachowań, występujących w całościowych zaburzeniach rozwoju a jest jedynie wskazówką dla rodziców, poszukujących informacji na ten temat.
mgr Kamila Fundakowska
psycholog, diagnosta z poradni autyzmu
Szukasz pomocy? Akademia Relacji to miejsce stworzone z myślą o najmłodszych i ich potrzebach, gdzie specjaliści przy współpracy rodziców i opiekunów kierują procesem terapeutycznym. Jeśli potrzebujesz więcej informacji lub porady, zapraszamy do kontaktu z naszymi specjalistami.
Rybakowski, F. (2014). Zaburzenia ze spektrum autyzmu – epidemiologia, objawy, współzachorowalność i rozpoznawanie. Psychiatria Polska; 48(4): 653–665.
Wsparcie osób z autyzmem i zespołem Aspegera w przygotowywaniu do samodzielnego funkcjonowania. Raport kontroli NIK.
Frith, U. (2008). Autyzm. Wyjaśnianie tajemnicy. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne